KALITIMIN GENEL İLKELERİ 3 (SOYAĞAÇLARI)

SOYAĞAÇLARI

KAN GRUPLARI

ÇOK ALELLİLİK

Devrim Sarısoy

Rh antikorları doğal olarak kanda bulunmaz. 

Rh antijeni ile karşılaştığı zaman  oluşmaktadır. 

Bu yüzden Rh^- kan grubuna sahip insana Rh⁺ kan verilirse hazır antikor olmadığı için hızlı reaksiyon görülmez.

SOYAĞAÇLARI:

• Bezelyeler, genetik çalışmalar için çok uygun canlılardır. Ancak insanlar için aynı durum geçerli değildir çünkü üreme zamanı, üreme sıklığı, yeni birey sayısı gibi özellikleri farklıdır.

• Bezelyelere uygulanan çaprazlamaları insanlara aynı şekilde uygulamak mümkün değildir. 

• Tüm bunlara rağmen kendi kalıtımlarını araştırmak, analiz etmek ve sonuçlar çıkarmak insanların ilgisini çekmektedir. 

• Genetikçiler daha önce gerçekleşmiş evlilikleri inceleyerek belirli bir karakter için aile ile ilgili bilgi toplayıp bu özelliğin ebeveynlerden çocuklara geçişini izlerler. 

• Belirli bir özellik için ailenin geçmişi hakkında bilgi sahibi olup bu bilginin ebeveynlerden yeni kuşaklara nasıl geçtiğini açıklayan aile ağacına soyağacı denir.

ÇOK ALELLİLİK:

• Bir türde aynı karaktere ait alel sayısının ikiden fazla olmasına çok alellilik denir.
• Alel sayısı kaç olursa olsun diploit bir birey bu alellerden sadece ikisini taşır.
• Alellerden biri anneden diğeri babadan aktarılır.

• Çok alellilikte genotip çeşidi sayısı formülü

• Fenotip çeşidi sayısı, alel sayısı ile eş baskınlık sayısının toplamına eşittir.

• İnsanlarda AB0 kan grupları çok alelliliğe örnektir. AB0 kan grubu özelliği A, B ve 0 olarak üç farklı alel tarafından kontrol edilmektedir.

• Bu alellerin etki durumları A ve B alelleri eş baskın, 0 geni ise çekiniktir.

• Her bireyde kan grubu alellerinden yalnız ikisi bulunur.

• İnsanlarda AA, A0, BB, B0, AB, 00 şeklinde altı farklı genotip ve A, B, AB ve 0 şeklinde dört farklı fenotip görülür.

• Çok alelliliğe hayvan popülasyonlarında da rastlanır.

• Tavşanlarda kürk rengi dört farklı alel tarafından belirlenir.

• Birbirlerine olan baskınlığa göre bu aleller  koyu gri C, chinchilla (çinçiya) c^ch, açık gri c^h ve albino c şeklinde sıralanır. Tavşanlarda c^ch geni baskın olduğu alellerle açık gri fenotip oluştururken, c^h geni de homozigot veya baskın olduğu alellerle kısıtlı noktalı fenotip oluşturur. 

Tavşanlardaki fenotipler	Baskınlık hiyerarşisine göre olası genotipleri
Gri tavşan	CC, Ccch, Cch, Cc
Şinşila	cchcch, cchch,  cchc
Himalaya	chch, chc
Albino	cc

 

KAN GRUPLARI:

• İnsanda AB0 kan grubunun belirlenmesinde görev alan genin üç aleli vardır.

• A ve B alelleri alyuvar hücrelerinin zarında antijen oluşumunu sağlayarak kan gruplarını belirler.

• Sadece A antijeni bulunduranlar A kan grubu, sadece B antijeni bulunduranlar ise B kan grubudur.

• A ve B antijenini birlikte bulunduranlar AB kan grubu, hiç antijen taşımayanlar ise 0 kan grubudur.

• Kanda yabancı antijenlere karşı akyuvarlar tarafından üretilen proteinlere antikor adı verilir.
• Antikorlar kan plazmasında bulunur.

• Kan gruplarının antijen-antikor ilişkisi, fenotip ve genotipleri 

• A antijenine karşı A antikoru, B antijenine karşı da B antikoru üretilir. A antijeni ile A antikoru birbirine karıştıkları zaman A antikorları A antijenine bağlanarak alyuvarların yapışıp kümelenmesine neden olur. Bu olaya çökelme (aglütinasyon) denir.

• Oluşan çökelme damarların tıkanmasına yol açacağı için ölüme neden olabilir.

• Sorularda çok alellik belirtilmedikçe her bir karakterin iki alelle kalıtıldığı kabul edilir.

•  İnsanlarda AB0 kan grubundan başka Rh kan grubu vardır.

Kana Rh karakteri, biri baskın (R) diğeri çekinik (r) iki alel tarafından kontrol edilmektedir.

İlk kez Rhesus maymununda tespit edildiği için adının ilk iki harfi kullanılıp Rh sistemi olarak adlandırılmıştır.

Genotipinde baskın geni taşıyan (RR ve Rr) bireylerin alyuvar zarında Rh antijeni bulunur.

Bu antijene sahip kan grupları Rh pozitif (Rh+) olarak adlandırılır.

Genotipi rr olan bireylerin alyuvar zarında Rh antijeni bulunmaz.

Bu kan grubu ise Rh negatif (Rh-) olarak adlandırılır.

• Rh antikorları doğal olarak kanda bulunmaz. Rh antijeni ile karşılaştığı zaman oluşmaktadır. Bu yüzden Rh^- kan grubuna sahip insana Rh⁺ kan verilirse hazır antikor olmadığı için hızlı reaksiyon görülmez.

Rh Uyuşmazlığı:

• Rh faktörüne bağlı Rh uyuşmazlığı (kan uyuşmazlığı) sadece Rh^- anne ile Rh⁺ babanın Rh⁺ kan grubuna sahip fetüs oluştuğunda ortaya çıkar.

Rh+ fetüsün alyuvarlarında Rh antijeni bulunur.

Anne ile fetüs arasında madde alışverişini sağlayan plasenta antijenlerin fetüsten anneye geçişini engeller.

Hamileliğin son dönemlerinde plasentanın geçirgenliğinin artması nedeniyle Rh antijenleri embriyodan annenin kanına geçebilir.

Annenin kanında akyuvarlar Rh antijenine karşı Rh antikoru üretir.

Plasenta aracılığı ile fetüse geçen antikorlar fetüsün alyuvarlarını parçalar. Bu olaya Rh uyuşmazlığı (eritroblastosis fetalis) denir.

• Kan uyuşmazlığı sonucunda bebekte kansızlık ve sarılık görülür.

Kalıcı beyin hasarı oluşabilir.

Rh^- anne ile Rh⁺ babanın evliliklerinde Rh uyuşmazlığının görülme olasılığı babanın heterozigot ya da homozigot olmasına bağlıdır.

 

• Rh^- annenin ilk hamileliğinde kanında antikor üretimi yeni gerçekleştiği için bebek antikorlara yakalanmadan doğabilir. Annenin kanında Rh antikoru önceden hazır olarak bulunduğundan ikinci ya da daha sonraki Rh⁺ bebeklerin doğumunda Rh uyuşmazlığı görülür. Ancak anne Rh⁺ bebek Rh^- olduğu durumda Rh⁺ annenin vücudunda Rh^- bebeğe karşı antikor üretilmediğinden Rh uyuşmazlığı görülmez.